Sau hơn mười năm vận hành, Thông tư 200/2014/TT-BTC từng là xương sống của hệ thống kế toán doanh nghiệp Việt Nam. Song cùng với hội nhập quốc tế, chuyển đổi số và yêu cầu quản trị minh bạch, các quy định cũ bộc lộ hạn chế: thiếu linh hoạt trước mô hình đa ngành, khó tương thích với chuẩn mực quốc tế IFRS, và nặng tính “tuân thủ theo mẫu” hơn là “thông tin vì người đọc”.
Ngày 27/10/2025, Thông tư 99/2025/TT-BTC ra đời, thay thế toàn bộ Thông tư 200 và các văn bản sửa đổi liên quan. Đây không chỉ là cập nhật kỹ thuật, mà là tái cấu trúc tư duy kế toán: trao quyền tự chủ nhiều hơn trong ghi nhận, phản ánh và quản trị thông tin tài chính, đồng thời nâng chuẩn minh bạch và hội nhập.
10 thay đổi nổi bật: phân tích ngắn gọn, trọng tâm thực thi
Thứ nhất: Đổi tên và cấu trúc lại hệ thống báo cáo tài chính
Thông tư 99 đổi tên Bảng cân đối kế toán thành Báo cáo tình hình tài chính, thống nhất với thông lệ IFRS. Điểm mới không chỉ ở tên gọi mà ở tinh thần: báo cáo là bức tranh toàn cảnh về sức khỏe tài chính, không phải bản cân đối cơ học. Doanh nghiệp được lược bỏ chỉ tiêu không phát sinh, sắp xếp lại thứ tự chỉ tiêu mà vẫn hợp lệ. Tư duy chuyển từ báo cáo theo mẫu sang báo cáo phục vụ người đọc.
Thứ hai: Bộ báo cáo tài chính dành cho doanh nghiệp không hoạt động liên tục
Lần đầu tiên có bộ báo cáo riêng cho doanh nghiệp không đáp ứng giả định hoạt động liên tục (giải thể, phá sản, ngừng hoạt động). Bộ bốn biểu mẫu B01-DNKLT, B02-DNKLT, BDNKLT, B09-DNKLT giúp phản ánh trung thực giai đoạn chuyển giao, khép khoảng trống pháp lý trước đây và bảo vệ quyền lợi các bên liên quan.
Thứ ba: Được lựa chọn ngoại tệ làm đơn vị kế toán
Doanh nghiệp có thể chọn ngoại tệ (USD, EUR, JPY…) làm đơn vị kế toán nếu đồng tiền này chi phối phần lớn giao dịch kinh tế. Việc ghi sổ và lập báo cáo bằng ngoại tệ được phép khi đáp ứng điều kiện về nguồn thu, chi phí, huy động vốn. Báo cáo nộp cơ quan quản lý vẫn lập bằng VND, quy đổi theo tỷ giá mua bán chuyển khoản trung bình của ngân hàng giao dịch thường xuyên. Cách làm này vừa linh hoạt, vừa kiểm soát được tác động tỷ giá, tiệm cận IFRS.
Thứ tư: Hướng dẫn chi tiết quy trình chuyển đổi đơn vị tiền tệ kế toán
Thông tư 99 hướng dẫn rõ cách chuyển đổi giữa VND và ngoại tệ: chuyển đổi toàn bộ số dư tài sản, nợ phải trả, vốn chủ sở hữu theo tỷ giá mua bán chuyển khoản trung bình tại ngày đầu niên độ mới; chuyển đổi cả số liệu so sánh để đảm bảo nhất quán. Doanh nghiệp phải thuyết minh lý do, tác động đến số liệu tài chính. Đây là điểm mới có tính kỹ thuật cao, hỗ trợ doanh nghiệp có giao dịch quốc tế tiến gần IFRS.
Thứ năm: Tự thiết kế hệ thống kế toán nội bộ
Doanh nghiệp được tự chủ thiết kế biểu mẫu chứng từ, sổ kế toán, tài khoản chi tiết cấp 2, cấp 3 phù hợp đặc thù ngành và mô hình hoạt động. Ví dụ, có thể tách chi phí bán hàng theo khu vực, theo chương trình xúc tiến; tách chi phí sản xuất theo từng mã sản phẩm để phản ánh đúng giá thành. Tất cả phải được quy định trong quy chế hạch toán nội bộ và đáp ứng yêu cầu kiểm soát, đối chiếu, lưu trữ theo Luật Kế toán. Tự chủ đi kèm trách nhiệm giải trình cao hơn.
Thứ sáu: Linh hoạt hơn trong hạch toán tại đơn vị trực thuộc
Doanh nghiệp được tùy chọn cơ chế ghi nhận tại đơn vị trực thuộc, kể cả khi có hoặc không lập báo cáo tài chính riêng. Luân chuyển nội bộ có thể ghi nhận như doanh thu, giá vốn hoặc ghi kỹ thuật, phụ thuộc bản chất giao dịch và mô hình tổ chức, thay vì phụ thuộc cứng vào hình thức chứng từ. Điều này giúp tập đoàn, tổng công ty, chuỗi giá trị nội bộ tối ưu hóa đo lường hiệu quả từng bộ phận.
Thứ bảy: Nâng chuẩn quản trị và kiểm soát nội bộ
Doanh nghiệp phải xây dựng quy chế quản trị nội bộ và cơ chế kiểm soát kế toán, phân định rõ trách nhiệm, bảo đảm an toàn tài sản và hạn chế gian lận. Vai trò kế toán dịch chuyển từ ghi nhận quá khứ sang công cụ quản trị rủi ro và hỗ trợ ra quyết định. Đây là nền tảng để dữ liệu tài chính trở nên tin cậy đối với nhà đầu tư, ngân hàng và cơ quan quản lý.
Thứ tám: Hướng dẫn kế toán cho sáp nhập, chia tách, chuyển đổi doanh nghiệp
Thông tư 99 có phần hướng dẫn riêng cho các giao dịch tái cấu trúc: đánh giá lại tài sản, xử lý chênh lệch hợp nhất, nguyên tắc trình bày. Doanh nghiệp có cơ sở pháp lý trong nước thay vì phải viện dẫn IFRS hoặc thông lệ kiểm toán quốc tế, giúp giảm rủi ro diễn giải và tăng tính nhất quán.
Thứ chín: Trình bày báo cáo tài chính linh hoạt, hướng đến người đọc
Doanh nghiệp được phép lược bỏ chỉ tiêu không phát sinh, điều chỉnh thứ tự dòng mà không đổi mã số chỉ tiêu. Tư duy này giúp báo cáo tài chính tinh gọn, dễ đọc, tập trung vào thông tin hữu ích, nâng chất lượng trao đổi với ban điều hành, hội đồng quản trị và nhà đầu tư.
Thứ mười: Thống nhất khung pháp lý, bãi bỏ văn bản cũ
Từ 01/01/2026, Thông tư 99 có hiệu lực và bãi bỏ hoàn toàn Thông tư 200/2014, 75/2015, 53/2016. Hệ thống kế toán doanh nghiệp vận hành theo một khung pháp lý duy nhất, giảm chồng chéo, thuận lợi tra cứu và áp dụng.
Ý nghĩa thực tiễn đối với doanh nghiệp
Thông tư 99 là bước ngoặt chuyển từ “kế toán vì tuân thủ” sang “kế toán vì quản trị”. Việc cho phép tự thiết kế hệ thống kế toán, mở rộng tài khoản chi tiết và linh hoạt trình bày báo cáo giúp doanh nghiệp khai thác dữ liệu tài chính cho điều hành, không chỉ đáp ứng yêu cầu nộp báo cáo. Tuy nhiên, quyền tự chủ đi kèm tiêu chuẩn cao hơn về thuyết minh, kiểm soát nội bộ và trách nhiệm giải trình. Nhân sự kế toán cần năng lực phân tích, thiết kế hệ thống và giải thích số liệu, thay vì chỉ ghi chép.
Khuyến nghị triển khai cho kế toán trưởng và CFO
- Lập kế hoạch chuyển đổi ngay trong quý IV/2025, phân công rõ trách nhiệm và mốc tiến độ.
- Rà soát, mapping hệ thống tài khoản và thiết kế bổ sung tài khoản chi tiết phục vụ quản trị.
- Chuẩn hóa chính sách doanh thu theo mô hình 5 bước, cập nhật quy trình hợp đồng và kiểm soát thực hiện nghĩa vụ.
- Đánh giá lựa chọn đơn vị tiền tệ kế toán và chuẩn bị thuyết minh chuyển đổi nếu áp dụng ngoại tệ.
- Nâng cấp phần mềm kế toán, ERP, thiết lập báo cáo IFRS-based và cơ chế trình bày OCI.
- Hoàn thiện quy chế kế toán, quy trình kiểm soát nội bộ, phân quyền phê duyệt và lưu trữ điện tử.
- Đào tạo IFRS trọng tâm: IFRS 15 (doanh thu), IFRS 9 (công cụ tài chính), IFRS 37 (nghĩa vụ), mô hình giá trị hợp lý.
- Phối hợp kiểm toán độc lập thống nhất biểu mẫu và các chính sách trình bày trước mùa báo cáo 2026.
- Thực hiện báo cáo thử nghiệm song song trong quý IV/2026 để đánh giá tác động tới lợi nhuận, vốn chủ, dòng tiền.
- Xây dựng kế hoạch lộ trình IFRS đến 2030 cho nhóm niêm yết, FDI, hoặc doanh nghiệp tăng trưởng nhanh.
